Polskie monety: 1669 - 1795

Problemy polskiego systemu monetarnego w XVII wieku

Za panowania każdego króla Polski wypuszczane były na jego polecenie nowe monety. Nie inaczej było za czasów Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Kiedy rozpoczynał panowanie, w obiegu były głównie boratynki (tak popularnie nazywany był miedziany szeląg bity w latach 1659–1668) i srebrne tynfy. Z tynfem związane jest powiedzenie, które funkcjonuje do dziś: „Dobry żart tynfa wart”. Monety te nie były pełnowartościowe, a lepszy pieniądz (czyli srebrne talary i złote dukaty) znikał z rynku. Dlatego w 1671 roku podjęto decyzję o próbie naprawy pieniądza w Polsce. Wybito złotówkę o wartości 1/3 talara oraz dukata. Niestety na próbach się skończyło i za rządów Korybuta Wiśniowieckiego nie bito żadnej regularnej monety, a polska polityka pieniężna nadal znajdowała się w opłakanym stanie.

Jan III Sobieski, który zasiadł po nim na tronie, przejął państwo znajdujące się w chaosie walutowym. Na rynku były monety o niskiej wartości oraz talary i czerwońce, a także wiele różnego rodzaju monet zagranicznych, których wartość była trudna do ustalenia.

Chwilowe otwarcie polskich mennic

W 1677 roku sejm Rzeczypospolitej podjął decyzję o otwarciu mennic i produkcji drobniejszych monet. Poszczególnym nominałom przypisał określone, urzędowe wartości. Boratynki, czyli szelągi, pozostawiono na poziomie wartości 1/3 grosza. Dukat natomiast, czyli czerwony polski złoty, miał kosztować 12 złotych polskich w szelągach, a talar 6 złotych polskich w szelągach. Ówcześnie złoty polski stanowił równowartość 30 groszy. Niestety, mennice były nierentowne i już w 1685 roku sejm podjął decyzję o ich zamknięciu. Puszczenie w obieg pewnej liczby dobrych monet nie wpłynęło na poprawę sytuacji polskiego skarbu.

Również za czasów saskich niewiele działo się w polskim systemie monetarnym. Drobne srebrne monety biły niektóre miasta. Tynfy na polecenie króla Augusta III Sasa bite były w Saksonii, a konkretnie w Dreźnie. Nową monetą z czasów saskich były grosze bite z miedzi, przede wszystkim za czasów Augusta III, który przez cały okres swojego panowania cierpiał na brak gotówki. W związku z tym nastąpił znaczny wzrost wartości dukatów i talarów. W pewnym momencie wartość złotej monety przekroczyła 1000 groszy.

Reforma walutowa Stanisława Augusta Poniatowskiego

Fatalna sytuacja monetarna w Polsce dotykała wszystkich, dlatego jednym z ważniejszych zapisów w pacta conventa, czyli zobowiązaniach, które przyjął na siebie król Stanisław August Poniatowski wstępując na tron, była reforma walutowa. Do jej realizacji przystąpił praktycznie natychmiast, bo już rok po wstąpieniu na tron. Reforma miała miejsce w latach 1765–1766. 80 lat po zamknięciu mennic w Polsce, w 1766 roku uruchomiono Mennicę Polską. Podstawą reformy było zwiększenie wartości monety. W związku z tym król zdecydował się oprzeć polską walutę na talarze o wysokiej próbie. Wartość ustalono na podstawie kolońskiej grzywny srebra, która ważyła 233,8 g. Z takiej ilości kruszcu wybijano dokładnie osiem talarów, na talara składa się z kolei 8 złotych polskich wykonanych ze srebra, a na każdą złotówkę składały się 4 grosze srebrne.

Najmocniejszą polską monetą był wówczas dukat zwany czerwonym złotym. Wartość waluty układała się więc następująco: 1 dukat = 2 talary = 16 złotych = 64 grosze srebrne = 480 groszy miedzianych. Dobra jakość dukata miała oczywiście pozytywny wpływ na system monetarny w Polsce, ale wiązała się z jedną wadą – dukaty i talary wywozili masowo prusacy, a Polskę zalewały pruskie monety niższej jakości, które rozpoznać można było po napisie: „fridericus borussorum rex”.